آشنایی با علائم ایمنی در محیط کار + آیین نامه علائم ایمنی در کارگاه

علائم ایمنی محیط کار یکی از الزامات اجرایی هر شغلی است. به‌وسیله این علائم از وقوع بسیاری از اتفاقات جلوگیری می‌شود؛ بنابراین آشنایی با علائم ایمنی در محیط کار و کارگاه یکی از موارد واجب برای هر کارفرما و کارکنان آن شغل است. این علائم در واقع به‌عنوان هشداردهنده خطرات موجود در آن قسمت است. با استفاده از این علائم آگاهی افراد را نسبت به فعالیت موردنظر باعث افزایش می‌دهد. یکی از مهم‌ترین عوامل در حفظ ایمنی کارآگاهی و توجه به علائم ایمنی کار است.

اصول ایمنی کار بر اساس قوانین HSE اجرا و نظارت می‌شود. این قوانین جهت حفظ سلامت کارکنان و ارتقای فضای کاری تهیه شده‌اند. علائم ایمنی کار نیز بر اساس همین قوانین تهیه و اجرا می‌شوند. آموزش و آگاهی کارکنان، نصب و اجرای آنها از نکات ایمنی لازم می‌باشند. صنف ایمنی در این مقاله قصد دارد تا شما را با این علائم آشنا بکند.

علامت‌گذاری درست و خوب در محل کار، باعث هشدار خطرات احتمالی می‌شود و روی رفتار کارگران تأثیر می‌گذارد. علایم هشداردهنده به فرد یادآور می‌شود که ضمن رعایت مقررات کلی در هنگام فعالیت به نکات ایمنی خاصی توجه کند و اطلاعات اضطراری را در اختیار داشته باشد.

اگر استاندارد خاصی برای اندازه و ابعاد علایم بکار نرود بایستی به‌ازای هر یک متر فاصلهٔ مشاهده‌کننده علایم 15 میلی متر و حروف 5 میلی متر در نظر گرفته شود. برای مثال اگر محل کار کارگر 10 متر با محل تابلو هشدار ایمنی فاصله دارد بایستی ابعاد علامت حداقل 150 میلی متر و ارتفاع حروف حداقل 50 میلی متر در نظر گرفته شود.

در جایی که علائم به‌خوبی نمایش داده نمی‌شود و نورپردازی ضعیف است، توصیه می‌شود که ابعاد علامت حداقل 50 درصد افزایش یابد.

الزامات ایمنی، صاحبان مشاغل یا شرکت‌ها را متعهد می‌کند در محل کار خود از علامت‌های لازم برای رعایت مقررات ایمنی استفاده کنند.

برای پیشگیری از صدمات حوادث محل کار، علائمی الزام‌آور برای استفادهٔ تجهیزات حفاظت فردی نصب می‌شود. برخی از خطرات ممکن است مقررات خاصی داشته باشند که باید در مورد علائم ویژهٔ آنها از قبیل کار با ولتاژ بالا یا مواد شیمیایی خورنده .

مواد شیمیایی خطرناک در محل کار باید دارای برچسب‌هایی باشند که بیانگر مقررات ایمنی باشد، در غیر این صورت تأمین‌کنندگان مجاز به تهیه آنها برای محل کار نیستند. در این برچسب‌ها باید اطلاعاتی در مورد خطرات‌، پیشگیری‌های ایمنی، دستورالعمل استفاده و نحوهٔ دفع مواد شیمیایی درج شود.

علاوه بر برچسب‌ها، کارفرمایان و متخصصین ایمنی بایستی  پلاکاردها و علائم لازم برای مواد شیمیایی خطرناک را در محیط کارگاه نصب نمایند.

انواع علائم ایمنی کار

آشنایی با علائم ایمنی محیط کار به طور کلی از نظر رنگ به چند دسته تقسیم می شوند. رنگ این علائم هر کدام دارای معنی مشخصی می باشد. این رنگ ها در زمینه اشکال مختلف استفاده می شود. به عنوان مثال رنگ قرمز به عنوان یک بازدارنده می باشد. هر شکل هندسی که بر روی این رنگ قرار بگیرد نشان دهنده ممنوعیت انجام آن کار می باشد. از دیگر رنگ های این علائم به موارد زیر می توانیم اشاره کنیم.

رنگ قرمز: این رنگ نشان دهنده ممنوعیت می باشند.
رنگ زرد: از این رنگ جهت هشدار استفاده می شود.
رنگ آبی: این رنگ به نشانه الزام انجام کاری می باشد.
رنگ سبز: از این رنگ جهت اطلاع فضای ایمن می باشد.

در مورد رنگ قرمز باید نکته ای را یادآور بشویم که استفاده از این رنگ می تواند به یک شکل کامل و تو پر باشد که نشانه ی ممنوعیت کامل می باشد. در بعضی شرایط ممکن است به شکل یک دایره و خطی میان آن باشد که با توجه به شکلی که در میان آن قرار گرفته است نشان دهنده ممنوعیت آن شکل می باشد. به عنوان مثال برای ممنوعیت استعمال دخانیات از یک سیگار در میان این دایره قرمز رنگ استفاده می کنند. این علائم باید توسط بازرسین مورد بررسی قرار بگیرند. به عنوان مثال در فضای ساختمان سازی بازرسی ایمنی ساختمان باید این موارد را نظارت بکند.

علائم ایمنی آبی

این دسته از علائم جهت القای یک الزام برای رعایت نکته ایمنی استفاده می شود. در بسیاری از کارگاه ها نکاتی ایمنی ای وجود دارد که علاوه بر آموزش، در اختیار قرار دادن تجهیزات و بازرسی نیاز می باشد که به صورت دائمی در جلوی چشم کارکنان باشد. این علائم به کارکنان این آگاهی را می دهد که در آن فضا باید کدام نکته ایمنی رعایت بشود. در آشنایی با علائم ایمنی محیط کار وجود این رنگ بسیار تاثیر گذار می باشد. زیرا اگر حتی کسی نکته ای فراموش کرده باشد باعث یادآوری مجدد آن می شود و یا اگر کسی برای اولین بار وارد بشود متوجه می شود که باید از چه تجهیزاتی استفاده نماید.

این علائم عموماً به شکل دایره می باشند. در وسط این دایره آبی از اشکال مختلفی مانند تجهیزات، ماسک و عینک وجود دارد که نشان دهنده مورد حفاظتی می باشد. در پایین این اشکال نیز معمولاً از نوشته های کوتاه ولی مفهوم، باید استفاده بشود. این نوشته ها به صورت انگلیسی و بنا به موقعیت جعرافیایی به زبان مادری آن کشور نوشته می شود. جهت رعایت نکات ایمنی آتش نشانی می توان از این علائم جهت استفاده از تجهیزات ایمنی استفاده نمود.

بیشتر بخوانید: اصول ایمنی در فضای کار

علائم ایمنی سبز

علائم ایمنی سبز در همه جای دنیا و در تمامی نشانه های ایمنی به عنوان موقعیت ایمن می باشد. اگر بخواهیم یک مثال همه گیر و آشنا بزنیم کاربرد آن در چراغ های راهنمایی و رانندگی در اطلاع رسانی موقعیت ایمن برای حرکت استفاده می شود. در ایمنی کار نیز تابلوهایی با این رنگ مشاهده می شود که نشان دهنده رعایت مورد ایمنی مدنظر می باشد. در آشنایی با علائم ایمنی محیط کار، رنگ سبز جهت اطلاع رسانی فضای ایمن مانند محل عبور و مرور بسیار تاثیر گذار می باشد.

در واقع وجود رنگ سبز در محیط به شما اطلاع می دهد که آن محیط و دستگاه امن می باشد. ایمن بودن این موارد دلیلی بر عدم استفاده از تجهیزات شخصی نمی باشد. اعلام این ایمنی برای محیط و تجهیزات بر اساس استانداردهای اچ اس ای می باشد. البته باید اشاره کنیم که این علائم و رنگ ها می توانند برای اتیکت های لباس ها نیز استفاده شوند. جهت استفاده از علائم ایمنی محیط کار و دریافت مشاوره می توانید از اصناف موجود در بخش رسته کلاه آرم و علائم نیروهای مسلح بهره ببرید.

علائم ایمنی زرد

در آشنایی با علائم ایمنی کار از رنگ زرد جهت اعلام هشدار به افرادی که در محل حضور دارند استفاده می شود. این رنگ همانطور که گفته شد در مورد خطرات موجودی که به واسطه حضور دستگاه ها یا گاز ها و دیگر موارد خطر آفرین وجود دارد به افراد هشدار می دهد. این هشدار ها باعث می شود تا افراد نسبت به خطرات موجود آمادگی داشته باشند. این هشدار باعث می شود تا در لحظه مورد نظر در محل حضور نداشته باشیم. همچنین می تواند این موضوع را برساند که باید از تجهیزات خاصی استفاده نمایید. رعایت این نکات به واسطه قوانینی که در شغل مورد وجود دارد تعریف می شود. این نکات می تواند متفاوت باشد.

به عنوان مثال یکی از مواردی که شاید زیاد دیده باشید اتاق عکسبرداری مراکز درمانی می باشد. این اتاق ها به دلیل استفاده از انواع پرتو برای عکسبرداری به طور مداوم برای شخص متخصص و افرادی که در آن محوطه قرار دارند خطر آفرین باشد. دوری از این اشعه ها یکی از موارد ایمنی می باشد، در حالیکه می توان با استفاده از تجهیزات ایمنی این خطر را کاهش داد. جهت آشنایی با استانداردهای لباس کار می توانید از مقاله مورد نظر استفاده نمایید.

علائم ایمنی در محیط کار : علائم ایمنی قرمز

استفاده از علائم رنگ قرمز در ایمنی کار به عنوان یکی از مهمترین علائم می باشد. این رنگ جهت ممنوعیت از انجام فعالیت خاصی استفاده می شود. این علائم به صورت دایره ای تو خالی همراه با یک خط اریب قرمز رنگ می باشد. در مرکز این دایره از شکل مورد نظر استفاده می شود که خط اریب بر روی آن قرار میگیرد. این خط اریب نشان دهنده ممنوعیت مفهوم آن شکل می باشد. به عنوان مثال برای مکانی که مواد مشتعل در آن وجود دارد از تابلو ممنوعیت روشن کردن آتش وجود دارد. تابلو های ممنوعیت در آشنایی با علائم ایمنی محیط کار دارای جایگاه ویژه ای می باشد.

بیشتر بخوانید: اقدامات ایمنی در زمان خراب شدن خودرو در جاده

آیین نامه علائم ایمنی

فصل اول ـ اهداف،تعاریف و کلیات

هدف: هدف از تهیه و تدوین این آیین‌نامه، استاندارد سازی و ساماندهی انواع علائم ایمنی در قالب تابلوهای‌ علائم و اتیکت های ایمنی در کلیه کارگاه ها و محیط های کاری می‌باشد، به نحوی که در هر محلی که این علائم نصب می‌شوند، معانی مشابهی را به اذهان القا نمایند. این آیین نامه نحوه طراحی، کاربرد و استفاده از علائم ایمنی را مشخص می‌نماید.

دامنه شمول: دامنه کاربرد آیین نامه علائم ایمنی محیط کار در کارگاه های مشمول قانون کار می‌باشد که در این مقررات سعی شده کلیه علائم ایمنی عمومی کاربردی در کارگاه ها تحت پوشش قرار گیرد تا با بکارگیری آنها بتوان تا حد امکان خطراتی که ممکن است در محیط‌ های کاری وجود داشته‌ باشد را به کارگران و عموم افرادی که به نحوی در آن محیط حضور می‌یابند، گوشزد نمود.

تعاریف: مفاهیم و تعاریف برخی از اصطلاحات بکاررفته در متن این آیین‌نامه به شرح ذیل می‌باشد:

1. تابلوی علائم ایمنی: سطحی است استاندارد متشکل از کلمات، عبارات و تصاویری برای هشدار و اعلام خطر به کارگران یا سایر افرادی که به نحوی در معرض خطرات بالقوه و بالفعل محیط کار می‌باشند، یا حاوی توضیحاتی در مورد عواقب و پیامدهای حاصل از آن خطرات و یا بیانگر دستورالعمل های ایمنی به آنان در زمینه چگونگی فرار از موقعیت های خطرناک بوده که این علائم بصورت دائمی و گاهی بصورت موقت در قسمت های مختلف کارگاه و در حین پروسه‌های کاری نصب می‌شوند.
2. اتیکت: سطحی است استاندارد عموماً از جنس مقوا، پلاستیک یا ورق نازک فلزی که معمولاً بر روی قطعه‌ای از تجهیزات یا ماشین آلات چسبانیده، آویزان و یا پرچ می‌شود و برای مشخص کردن و هشدار خـطر موجود یا احتمال وجود شرایط خطرناک بکار می‌رود.
3. کلمه اعلان: عبارتی است که برای جلب توجه فوری مخاطبین وکارگران بکار رفته، در قسمت بالایی تابلوی علامت یا اتیکت درج شده و معرف ماهیت اصلی علامت مربوطه، شدت نسبی خطر و سطح آسیب احتمالی می‌باشد.
4. نشان ویژه یا سمبل اعلان ایمنی: یک مثلث متساوی الاضلاع که در بخش میانی آن یک علامت تعجب بکار رفته است.
5. 5 ـ کادر اعلان خطر: کادر اصلی تابلو یا اتیکت ایمنی است که در قسمت بالای آن بوده معمولاً متشکل از کلمه اعلان و سمبل اعلان ایمنی می‌باشد و به نحوی رنگ اصلی تابلو یا اتیکت را نیز در بر می‌گیرد.
   6 ـ کادر پیام نوشتاری: قسمتی از تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی که با کلمات یا عباراتی کوتاه، شرایط خطرناک خاصی را گوشزد کرده، عواقب و پیامدهای حاصل از آن را بیان نمـوده یا به مخاطبان دستورالعملی را ارائه می‌دهد.
6. کادر تصویری: بخشی از تابلوی علامت یا علائم ایمنی محیط کار یا اتیکت ایمنی که متشکل از توصیف و نمایش تصویری از خطر مربوطه بوده و برای مشخص کردن شرایط خطرناک بکار می‌رود یا روش های اجتناب از قرارگیری در معرض خطر را به تصویر می‌کشد، الزام به انجام عمل یا اقدام خاصی را بیان می‌کند و یا حاوی یک دستورالعمل ایمنی می‌باشد.
7. فاصله مشاهده ایمن: حداکثر فاصله‌ای که فرد بتواند تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی مدنظر را با دقت لازم خوانده و فرصت انجام عکس العمل مناسب و یا پیروی از پیام ایمنی موجود در آن را داشته باشد.

تقسیم بندی تابلوهای علائم ایمنی:

تقسیم بندی علائم ایمنی محیط کار:

 اتیکت های ایمنی به پنج گروه اصلی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

1. اتیکت‌های خطر.
2. اتیکت‌های احتیاط.
3. اتیکت‌های هشداردهنده.
4. اتیکت‌های خطرات بیولوژیکی.
5. اتیکت‌های خطرات تشعشعی.

فصل دوم ـ مقررات مربوط به نحوه طراحی، ساخت و نصب تابلوی علائم و اتیکت های ایمنی

ماده1ـ تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی محیط کار ابزاری است برای پیشگیری از حوادث، آسیب ها یا بیماری‌های ناگهانی و غیرمترقبه برای کارگران یا افرادی که در معرض خطرات یا شرایط، تجهیزات و عملیات خطرناک محیط‌های کاری قرار دارند که می‌بایست طبق مقررات این آیین‌نامه طراحی، ساخت و نصب شده و براساس موارد زیر بکار ‌روند (نمونه‌هایی از این علایم در بخش ضمایم آورده شده‌است):

الف ـ در علایم خطر باید از کلمه اعلان «خطر» در بالای علامت ایمنی استفاده شود و این علایم بایستی در مواقعی که خطر بسیار جدی افراد را تهدید می‌کند، بکار می‌روند که بیانگر موقعیتی است که بصورت بالفعل خطرناک بوده و بطور آنی و غیرمنتظره منجر به مرگ یا صدمات شدید و بسیار جدی به افراد خواهد شد. این علایم نشان دهنده یک خطر قطعی می‌باشد.

ب ـ در علایم هشدار دهنده باید از کلمه اعلان « هشدار» در بالای علامت ایمنی استفاده شود که بیانگر موقعیتی است که بصورت بالقوه خطرناک بوده و در صورت عدم اجتناب می‌تواند منجر به‌مرگ یا آسیب‌دیدگی جدی به افراد شود. به طور کلی هرگاه احتمال وقوع خطری مابین سطوح «خطر» و « احتیاط» باشد، باید علامت ایمنی «هشدار» بکار گرفته شود.

پ ـ در علایم احتیاط باید از کلمه اعلان «احتیاط» در بالای علامت ایمنی استفاده شود که بیانگر موقعیتی است که بصورت بالقوه خطرناک بوده و در صورت عدم پیشگیری، ممکن است منجر به ایجاد آسیب های جزئی، خفیف و نه چندان جدی به افراد شود.

ت ـ در علایم آگاه‌کننده باید از کلمه اعلان « توجه» در بالای علامت استفاده شود. این علایم بایستی بیانگر خط‌ مشی ایمنی کارگاه برای حفاظت از منابع انسانی و مادی بوده و حاوی اطلاعاتی عمومی برای افراد باشد تا دچار سردرگمی و سوءتفاهم در برخی از موقعیت ها نشوند.

ث ـ محتوای علایم دستورالعمل های ایمنی باید بیانگر و یادآور آموزش دستورالعمل های عمومی مرتبط با کار ایمن بوده، روند انجام صحیح کار را به افراد گوشزد نموده و موقعیت و محل تجهیزات و ابزار ایمنی و کمک های اولیه را نشان دهد. این علایم بایستی در محل هایی که نیاز به دستورالعمل ها و پیشنهادات عمومی در ارتباط با معیارهای ایمنی می‌باشد، بکار گرفته شود.

ج ـ نصب علایم خطرات بیولوژیکی برای نشان دادن حضور بالقوه یا بالفعل خطر مواد و عوامل زیست محیطی که قابلیت به مخاطره انداختن سلامتی افراد و شیوع بیماریهای مسری را دارند و بر روی وسایل، تجهیزات، ظروف، اماکن و مواد آلوده به این عوامل، الزامی است.

چ ـ نصب علایم خطرات امواج تشعشعی در موقعیت هایی که خطرات حاصل از تابش امواج ایکس، آلفا، بتا، گاما و یا سایر پرتوهای یونیزان که بر سلامت بدن اثر سوء و مرگبار دارند، وجود دارد و نیز بر روی تجهیزات، محتویات، محل ها و وسایل و ابزاری که با این پرتوها آلوده شده‌اند، ضروری است.

ح ـ علایم نشان دهنده جهت مجزای از علایم راهنمایی و رانندگی بوده و باید برای نشان دادن جهت مکانهای مختلف در کارگاه بکار روند.

خ ـ علایم ایمنی حریق باید حاوی اطلاعاتی مربوط به امکانات و تجهیزات اطفاء حریق، نحوه کاربرد آنها در مواقع لزوم و راه های خروج اضطراری در زمان وقوع آتش‌سوزی باشند. در صورت استفاده از کلمه «حریق» به عنوان کلمه اعلان، بایستی در قسمت بالای تابلو بکار رود. علایم ایمنی حریق شامل علایم ترکیبی که کلمه اعلان آنها یکی از عبارات خطر، هشدار، احتیاط، توجه و یا سایر کلمات اعلان خطر، به همراه عبارات یا اشکال ایمنی مربوط به پیشگیری از آتش‌سوزی و حریق در پایین کادر اصلی می‌باشد، می‌شود.

د ـ علایم ترافیکی و راهنمایی و رانندگی بایستی در کارگاه هایی که در آنها وسایل نقلیه جابجا می‌شوند (طبق ضوابط مربوط به مقررات راهنمایی و رانندگی)، برای جابجایی ایمن این وسایل و حفظ سلامتی افراد پیاده‌رو در تمامی محل های مورد نیاز استفاده شوند.

ذ ـ علایم خروج اضطراری باید به منظور راهنمایی و خروج سریع افراد در هنگام وقوع سوانح و حوادث در کارگاه‌ها به سمت مکان های منتهی به مسیرها و درب های خروج اضطراری از محل وقوع حادثه بکار روند.

تبصره 1ـ کاربرد اتیکت های ایمنی پنج‌گانه مذکور در فصل اول مشابه علایم ایمنی هم‌نامشان می‌باشد.
تبصره 2ـ استفاده از هر یک از علایم ایمنی محیط کار فوق‌الذکر به جای دیگری ممنوع می‌باشد.

ماده 2ـ رنگ های بکاررفته در یک علامت ایمنی، معرف ماهیت اصلی علامت مربوطه و شدت و نوع خطری که افراد در معرض آن هستند، بوده و بایستی هر یک از رنگ های مشخص شده زیر بعنوان رنگ اصلی در تابلوی علایم و اتیکت های ایمنی مربوطه بکار روند:

الف) قرمز: به عنوان رنگ اصلی برای مشخص کردن تابلوی علایم و اتیکت‌های خطر و نیز در مواقع لزوم بعنوان رنگ زمینه علایم ایمنی حریق.

ب) نارنجی: بعنوان رنگ اصلی برای مشخص کردن تابلوی علایم و اتیکت‌های هشداردهنده و نیز علایم ایمنی خطرات بیولوژیکی.

پ) زرد: به عنوان رنگ اصلی برای مشخص‌کردن تابلوهای علایم و اتیکت‌های احتیاط.

ت) سبز: به عنوان رنگ اصلی در علایم دستورالعمل های ایمنی، علایم مربوط به نشان‌دادن محل تجهیزات و امکانات کمک های اولیه و علایم نشان‌دهنده جهت خروج اضطراری.

ث) آبی: به عنوان رنگ اصلی در علایم آگاه کننده.

ج) ارغوانی: برای مشخص کردن علایم ایمنی محیط کار در زمینه خطرات تشعشعی و تابشی.

تبصره ـ در مواردی که در قسمت کادر تصویری علایم ایمنی فوق الذکر از اشکال هندسی دایره و مثلث با رنگ های قرمز، آبی و زرد استفاده می‌شود (که ممکن است در برخی مواقع رنگ آنها با رنگ اصلی تابلوی علامت یا اتیکت‌ ایمنی هم تفاوت داشته‌باشد)، در این صورت:

الف ـ اگر ممنوعیت از انجام عملی مدنظر باشد بایستی نشانه تصویری عمل مربوطه به رنگ سیاه روی یک دایره با زمینه سفید و حاشیه و خط مورب (از چپ به راست) به رنگ قرمز استفاده شود.

ب ـ اگر الزام به انجام عملی مدنظر باشد بایستی نشانه تصویری  عمل مربوطه به رنگ سفید روی یک دایره با زمینه آبی بکار گرفته شود.

ج ـ در صورت نشان دادن وجود یک خطر خاص بایستی نشانه تصویری خطر مربوطه به رنگ سیاه روی یک مثلث با زمینه زرد و حاشیه سیاه استفاده شود.

بخش اول ـ مقررات مربوط به نحوه طراحی تابلوی علائم و اتیکت های ایمنی

ماده 3ـ تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی باید حاوی اطلاعات دقیق، کافی و آموزنده بوده و به راحتی قابل درک باشد. همچنین لازم است کلمه اعلان و کلمات و عبارات کادر پیام نوشتاری به زبان فارسی باشد.

تبصره: در صورت لزوم استفاده از زبان و خط بیگانه بسته به تشخیص مسئولین اجرای این مقررات خواهدبود، لیکن رعایت اولویت خط‌ فارسی بر خط بیگانه در کلیه تابلوهای علایم ایمنی الزامی است.

ماده 4ـ پیام نوشتاری روی تابلوهای علایم و اتیکت‌های ایمنی باید بیانگر محتوای علامت ایمنی و حتی‌ الامکان کوتاه و مختصر و فقط حاوی جزئیات ضروری بوده و از چند کلمه محدود و کلیدی نیز تجاوز نکند. این پیام بایستی ساده، گویا، صریح و روشن بوده، به آسانی قابل خواندن باشد و به سهولت و به موقع به مخاطبین منتقل گردد.

تبصره: عبارات کادر پیام نوشتاری علایم ایمنی باید حتی‌الامکان معرف و بیانگر پیشنهادات و راهکارهایی با جملات مثبت باشد تا جملات منفی.

ماده 5 ـ دوباره نویسی و تکرار مطالب کادر نوشتاری تابلوی علایم ایمنی ممنوع است.

ماده 6 ـ به جهت اینکه ممکن است در برخی مواقع کارگران یا افرادی که در معرض خطرات قرار می‌گیرند بی‌سواد بوده و یا با زبان کاربردی بر روی علایم آشنایی نداشته باشند، استفاده از تصاویر در کنار متون و کلمات الزامی است، مگر در مواردیکه به تشخیص مسئولین مربوطه، ضرورتی در بکارگیری تصویر وجود نداشته‌باشد.

ماده 7ـ تصاویر بکار رفته باید به شکل ساده، قابل درک و سازگار با بقیه قسمت های تابلوی علامت یا اتیکت‌ رسم شوند.

تبصره 1ـ به منظور درک بهتر علایم و اتیکت‌ها باید حتی الامکان اشکال گرافیکی مشابه بدن و دست و پای انسان، اشیاء، قسمت هایی از ماشین آلات و یا شمای کلی ماشین مربوطه را بکار برد.

تبصره 2ـ در نمایش تصویری بخشی از بدن انسان، باید حتی‌المقدور عضو یا اعضایی که در معرض خطر بوده یا درگیر انجام کار و یا خطر خاصی می‌باشند، نشان داده شوند.

ماده 8 ـ در تمامی مواردی که لازم است در یک علامـت ایمنی بیش از یک تصویر انسانی به کار برده شود، برای تمرکز بر روی تصویری که در موقعیت خطرناکتری می‌باشد و به منظور جلب توجه مخاطبین، باید آن را بصورت توپر ترسیم نمود.

تبصره 1ـ برای ترسیم فردی که حضور وی برای تکمیل تصویر ضروری بوده ولی مستقیماً با خطر سروکار ندارد، باید از همان فرمت توخالی استفاده شود.

تبصره 2ـ در مواقعی که هر دو تصویر انسانی بکار رفته در علامت ایمنی در معرض خطرات یکسانی می‌باشند، باید با استفاده از تصاویر گرافیکی مناسب به گونه ای آنها را طراحی نمود که قابل تمیز و تشخیص از یکدیگر باشند.

ماده 9ـ برای نمایش ماشین‌آلات یا اجزای آنها به منظور نشان دادن کامل جزئیات گرافیکی باید از تصاویر توخالی استفاده کرد، بخصوص در مواقعی که نمایی از تصویر انسانی در مجاورت ماشین آلات رسم شده باشد. همچنین برای نشان دادن اهمیت بیشتر یک جزء و یا برجسته نمودن خطرات خاص آن،  باید در طراحی ماشین، جزء مدنظر را با خطوط ضخیم تری نسبت به بقیه خطوط ترسیم نمود.

ماده 10ـ در مواقعی که یک خطر کلی توسط ماشین آلات موجود می‌باشد و یا کل بدن در معرض خطر خاصی قرار می‌گیرد، لازم است کلیات ماشین مربوطه یا شمای کلی بدن انسان به تصویر کشیده شود. در سایر موارد، در نمایش تصویری بدن انسان و ماشین‌آلات باید تا حدممکن وارد جزئیات گردید تا مخاطبان بتوانند عضو در معرض خطر در بدن انسان و یا جزء تولیدکننده خطر در ماشین‌آلات را به سهولت تشخیص دهند، بخصوص در مواردیکه نمایش کلی ماشین آلات یا شمای بدن انسان بوضوح بیانگر موقعیت و طبیعت خطر مربوطه نباشد.

ماده 11ـ در کلیه علایم و اتیکت های ایمنی باید از توضیح متنی در قسمت کادر پیام نوشتاری استفاده شود، مگر اینکه تصویر بکاررفته به اندازه کافی گویا و بیانگر خطر و یا پیام مربوطه باشد. در هر صورت عبارات توضیحی ارائه‌شده بر روی تابلوی علایم و اتیکت‌ها بایستی در کادری جداگانه قرارگیرد، به‌گونه‌ای که روی سمبل و نشانه تصویری را نپوشاند.

ماده 12ـ در طراحی تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی بایستی سعی شود هر تصویر نشان‌دهنده یک خطر بوده و از اشاره به چند خطر در قالب یک تصویر اجتناب گردد، مگر درمواردیکه خطرات، بسیار مشابه و در ارتباط با یکدیگر باشند.

بخش دوم ـ مقررات مربوط به نحوه ساخت تابلوی علائم و اتیکت های ایمنی

ماده 13ـ کلیه تابلوهای علایم ایمنی، بایستی دارای گوشه‌های گرد و ضخیم بوده و فاقد لبه‌های تیز، تراشه، گره و یا سایر برآمدگی‌های برنده باشند.

ماده 14ـ تابلوی علایم‌ایمنی باید در مقابل ضربه مقاوم بوده و جنس آنها و روکش هایشان به گونه‌ای باشد که طبیعتاً طول عمر و ماندگاری بالایی داشته باشد.

ماده 15ـ پایه‌های نگهدارنده بکار رفته برای نصب تابلوها باید از جنسی بادوام ساخته شده و جهت جلوگیری از هر گونه خطر سقوط از استحکام لازم برخوردار بوده و در مقابل نیروهای وارده استاتیکی و دینامیکی احتمالی دارای مقاومت لازم باشد.

تبصره ـ در مور تابلوهای موقت، الزامی به استفاده از مصالح مقاوم نیست، اما رعایت نکات ایمنی ضروری می‌باشد.

ماده 16ـ تهیه تابلوی علائم ایمنی محیط کار و اتیکت‌های ایمنی بر روی سطوح شیشه‌ای و یا سایر سطوح شکننده ممنوع است مگر آنکه از جنس شیشه‌های نشکن بوده یا دارای شبکه محافظ داخلی باشند.

ماده 17ـ استفاده از مصالح قابل احتراق مانند چوب، کاغذ و پلاستیکهای با قابلیت اشتعال سریع، در ساخت تابلوهای ایمنی دارای ادوات الکتریکی ممنوع بوده و سیم ها و تجهیزات مربوطه باید دارای روکش و عایق مناسب باشند.

ماده 18ـ طول و عرض تابلوی علایم ایمنی بایستی با هم متناسب بوده و در ضمن اندازه آنها با در نظر گرفتن فاصله مشاهده ایمن و متناسب با موقعیت ماشین‌آلات، ابزار، تجهیزات و سایر وسایل کاربردی در کارگاه باشد.

ماده 19ـ استفاده از تابلوها و اتیکتهای عمودی نسبت به نمونه‌های افقی آن ارجحیت دارد، اگرچه بکارگیری نمونه‌های افقی نیز در صورت اقتضای شرایط قابل قبول می‌باشد.

بخش سوم ـ مقررات مربوط به نحوه نصب تابلوی علائم و اتیکت های ایمنی

ماده 20ـ کلیه تابلوهای علائم ایمنی محیط کار بایستی به نحو مطمئن در محل های مدنظر نصب شوند.

ماده 21ـ در نصب تابلوها جهت اتصال آنها به پایه باید از بست های مخصوص به همراه پیچ و مهره‌های گالوانیزه مربوطه استفاده نمود که سرو ته پیچ و مهره‌ها و یا سایر وسایل و ادوات مخصوص بستن و محکم کردن این تابلوها، بایستی به نحوی جایگذاری شوند که ایجاد خطر نکنند.

ماده 22ـ بطور کلی حد زیرین ارتفاع تابلوهای علایم ایمنی که ممکن است از زیر آنها عبور و مرور افراد صورت گیرد نباید کمتر 1/2 متر از سطح زمین باشد، مگر در موارد خاصی که به اقتضای شرایط و به تشخیص مسئول ایمنی کارگاه بتوان ارتفاع کمتری برای آن در نظرگرفت، لیکن ارتفاع کمتر نباید باعث ایجاد مخاطره برای افراد شود.

ماده 23ـ کلیه تابلوهای علایم ایمنی باید در محلی نصب شوند که در هر موقع از شبانه‌روز برای کارگران و افراد در معرض خطر، به سهولت قابل دید باشند.

تبصره 1ـ تابلوهای علایم ایمنی برحسب شرایط و با توجه به نوع کاربرد و محل نصب آن باید بصورت روزرنگ، شبرنگ و یا ساخته شده از مواد بازتابنده نور بوده و یا دارای لامپ روشنایی باشد.

تبصره 2ـ در صورتی که بر اثر عدم وجود روشنایی کافی در محیط کار، تابلوهای علایم نصب شده به راحتی قابل رویت نباشند، لازم است بصورت جداگانه از وسایل روشنایی مناسبی استفاده شود.

تبصره 3ـ در هیچ یک از تابلوهای علایم ایمنی نمی‌توان از نورپردازی غیرالکتریکی همچون شعله آتش استفاده‌کرد، مگر در موارد خاص مانند پالایشگاه های مواد نفتی و با کسب مجوز از مسئولین اجرایی ذیربط.

ماده 24ـ تابلوی علایم و اتیکت های ایمنی بایستی در محل نصب شده از آسیب های احتمالی، خراشیدگی و سایش، امواج ماورای بنفش، گرد و غبار، پاشش مواد شیمیایی و روغن ها، رنگ پریدگی و سایر آسیب ها محافظت شوند. در صورتی که ناگریز به ‌استفاده از تابلوی علایم یا اتیکت های ایمنی در شرایط فوق‌الذکر باشند، باید در تهیه و ساخت آنها از مواد مقاوم استفاده شود.

ماده 25ـ پایه‌ها، لوله‌ها، بست ها، پیچ و مهره‌ها و صفحات تابلوی علایم ایمنی باید در مقابل خوردگی و زنگ زدگی محافظت شوند.

ماده 26ـ تابلوهای علایم ایمنی باید تا حد ممکن نزدیک به خطرات مربوطه و در فاصله مشاهده ایمن نصب گردند، به نحوی که مخاطب فرصت انجام عکس العمل و اقدام مناسب را داشته باشد.

ماده 27ـ نصب بیش از 3 تابلو از علایم ایمنی مختلف، در یک مکان و در مجاورت یکدیگر ممـنوع می‌باشد. (وجود تابلوهای علایم ایمنی فراوان و بیش از اندازه موجب بی‌اعتنایی و عدم بذل توجه کافی مخاطبین می‌گردد).

ماده 28ـ تابلوهای علایم ایمنی بایستی در معابر و گذرگاه های منتهی به محل خطر بطور مطمئن نصب شوند تا افراد قبل از ورود به محل خطرناک و مواجهه با آن از وجود خطر احتمالی مطلع شده و اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه را به انجام رسانند.

ماده 29ـ نصب تابلوی علایم ایمنی در محل‌های خطرناک مانند لبه پرتگاه ها، انبارها، محل های عبور و مرور، محل ذخیره مواد خطرناک و سایر مکانهایی که احتمال وقوع حادثه را داشته‌باشد، الزامیست.

ماده 30ـ نصب تابلوی علایم ایمنی بر روی تیرهای برق یا درختان، صخره‌ها و سایر عناصر طبیعی و نیز در محل پنجره یا درب، روزنه‌ها، بازشوها و نورگیرها، کانالهای تهویه و همچنین در  مسیرهای عبور کارگران مانند: پلکانها، نردبانها و راه های خروج اضطراری که مانع عبور و مرور افراد می‌گردد، ممنوع بوده، همچنین نصب آنها باید به گونه‌ای باشد که هیچ بخشی از سطح یا پایه آنها مانع استفاده از هر نوع پله فرار و خروجی‌ها نگردد.

ماده 31ـ ترسیم تابلوهای علایم ایمنی با رنگ و یا مواد دیگر بطور مستقیم روی دیوار یا سایر عناصر ساختمانی و طبیعی مانند درخت و صخره بصورتی که قابل برچیدن نباشد، ممنوع است.

ماده 32ـ چیدمان وسایل و ماشین‌آلات درون کارگاهی بایستی به نحوی باشد که مانع رویت کامل تابلوهای علایم ایمنی نگردد.

ماده 33ـ قرار گرفتن هرگونه مانعی درمقابل تابلوی علایم ایمنی در محوطه بیرونی و بازکارگاه از جمله: درخت، بوته، علف هرز و پوشال، وسایل نقلیه، ابزار و ماشین آلاتی که منجر به عدم دید کامل این تابلوها می‌شوند، ممنوع است.

ماده 34ـ تابلوهای علایم ایمنی باید به گونه‌ای نصب شوند که احتمال هر گونه سقوط و یا جابجایی آنها بصورت کنده‌شدن، لرزش یا چرخش توسط جریان هوا و یا کارکرد دستگاه ها وجود نداشته باشد.

ماده 35ـ در نصب تابلوهای علایم ایمنی باید از ایجاد سکوها، سوراخ ها و درزهای غیرمعمول که محل جمع شدن گرد و غبار و بوجود آمدن لانه پرندگان و انبار تجهیزات و وسایل اضافی شود، اجتناب کرد.

ماده 36ـ بر روی تابلوهای علایم ایمنی و یا در نزدیکی و مجاورت مکان هایی که این علایم نصب می‌شوند، نبایستی جملات یا عباراتی نوشته شود و یا پوسترها، اطلاعیه‌ها و اعلامیه‌ها یا پارچه نوشته‌هایی قرار گیرند که مانع دیده شدن تابلوی علامت ایمنی شده و یا مطالب روی آنها با مفهوم علامت ایمنی تناقضی داشته‌ باشند.

ماده 37ـ اتیکت‌ها بایستی در مواقع ضروری بر روی بخش‌های خطرناک ماشین آلات و تجهیزات، نصب و تا زمان حضور خطر بصورت دائمی بر روی آنها استفاده شوند. در سایر مواقع تنها بعنوان یک ابزار موقتی برای هشدار شرایط، ابزار، تجهیزات و تشعشعات خطرناک بوده و نبایستی آنها را به عنوان یک ابزار پیشگیری و هشدار کامل در نظر گرفت.

ماده 38ـ اتیکت های‌ ایمنی دائمی نصب شده بر روی موقعیت‌های خطرساز و هشداردهنده ماشین‌آلات بایستی از جنسی باشند که دوام کافی داشته و از رنگ ثابتی برخوردار باشند که انتخاب مواد مصرفی در تهیه آنها و نیز روش چسبانیدن آنها در محل های مورد نظر باید براساس شرایط محیطی و سایر مقتضیات مکانی که دستگاه مدنظر در آن قراردارد، صورت پذیرد.

ماده 39ـ در مواقعی که از اتیکت ها به عنوان ابزار موقتی برای هشدار خطر استفاده می‌شود، ضروری است سریعاً نسبت به علایم ایمنی دائمی در محل های مورد نیاز اقدام گردد.

ماده 40ـ در خصوص اتیکت های بکار رفته بر روی دستگاه ها و ماشین آلات، بایستی رنگ اصلی اتیکت ایمنی مخالف رنگ سطحی که بر روی آن چسبانیده می‌شود، باشد. در غیر این صورت باید از اتیکت هایی استفاده شود که دارای خطوط حاشیه‌ای با رنگی مخالف با سطح مدنظر می‌باشند.

ماده 41ـ اتیکت‌ها باید به محلی که تا حدممکن و ایمن به خطرات مربوطه نزدیک بوده و بر روی موقعیت های خطرساز و هشداردهنده ماشین آلات و یا در منطقه کنترل ماشین و با یک ابزار مناسب همچون: زنجیر، سیم و ریسمان آویخته شوند. در مواقع لزوم باید برای استحکام بیشتر در مکان مدنظر چسبانیده و یا آنها را پرچ نمود تا از جابجایی و گم شدن غیر عمدی آنها جلوگیری شود.

ماده 42ـ نصب بیش از حد اتیکت ها بر روی ماشین‌آلات، بویژه در محل هایی که از ضرورت چندانی برخوردار نمی‌باشد، ممنوع بوده و بکارگیری بیش از 7 اتیکت ایمنی در یک منطقه خاص از هر ماشینی مجاز نمی‌باشد، مگر در صورتیکه به تشخیص مسئولین مربوطه ماهیت کار با ماشین مربوطه اقتضای بکارگیری اتیکت های بیشتری را بنماید.

تبصره ـ در مواردی که با توجه به خطرات موجود بر روی دستگاه، تعداد اتیکتهای مورد نیاز بیش از 7 عدد پیش‌بینی می‌شود، در مورد خطراتی که از اهمیت کمتری برخورداربوده و در ضمن اتیکت گذاری هم نشده‌اند بایستی در کتاب راهنمای همراه ماشین‌آلات به آنها اشاره شود و همچنین باید از اتیکتی مبنی بر همین مطلب یعنی: «به کتاب راهنمای کاربران مراجعه نمایید.» بر روی دستگاه استفاده نمود.

ماده 43ـ کلیه سازندگان ماشین‌آلات مکلفند در هنگام تهیه اتیکتهای ایمنی نصب شده بر روی ماشین‌آلات، تاریخ تعویض آن را در حاشیه اتیکت مربوطه درج نمایند.

تبصره 1ـ کلیه کارفرمایان مکلفند قبل از به پایان رسیدن تاریخ مصرف درج شده بر روی اتیکت ها نسبت به تعویض آنها از طریق کارخانه یا شرکت تولیدکننده یا عرضه کننده ماشین‌آلات مربوطه و یا سایر مراجع ذیصلاح اقدام نمایند.

تبصره 2ـ در مواردی که کارفرمایان نسبت به نصب اتیکتهای ایمنی جدید در محل های موردنیاز بر روی ماشین‌آلات اقدام می‌کنند، مکلفند تاریخ تعویض اتیکت ها را نیز مشخص نمایند.

تبصره 3ـ در صورتی که برحسب شرایط، اتیکت ایمنی بکار رفته مدتی قبل از زمان انقضاء، ناخوانا شده و یا از بین رفته‌باشد، کارفرما مکلف است در اسرع وقت نسبت به تعویض آن و سفارش اتیکتی جدید اقدام نماید.

فصل سوم ـ الزامات قانونی و وظایف کارگر و کارفرما

ماده 44ـ استفاده از تابلوهای علایم و اتیکت های ایمنی در کلیه محل ها، ماشین آلات و مکان های که امکان حذف و از بین بردن و یا کنترل خطرات از سایر روش ها (مثل: کنترل های مهندسی، استفاده از سیستم‌های ایمن، حفاظ‌ گذاری و …) برای کارفرما مقدور نمی‌باشد، ضروری است.

ماده 45ـ نصب علائم و اتیکت های ایمنی ذکر شده در این مقررات نمی‌تواند جانشین اقدامات لازم دیگر جهت کنترل و پیشگیری مانند نظارت های مهندسی، اصلاح روش های کاری و ایجاد شرایط کار بی‌خطر شود، لذا کار فرمایان مکلفند کلیه موارد ایمنی را رعایت کرده و در صورت نیاز از علایم ایمنی استفاده کنند.

ماده 46ـ کارفرما موظف است نظارت نماید تا تابلوی علایم طبق مقررات در محل خود نصب و نگهداری شوند.

ماده 47ـ کلیه علایم ایمنی جدید و نیز علایم قبلی که قرار است جایگزین شوند، باید مطابق با مندرجات مفاد این آیین‌نامه باشند.

ماده 48ـ کارفرما مکلف است به نحو مقتضی آموزش های لازم نسبت به مفهوم کلیه علایمی که در نقاط مختلف کارگاه نصب شده‌اند را به کارگران ارائه داده و نیز اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه ای که در زمان مواجهه با علامت های ایمنی برای جلوگیری از وقوع خطر ضروری می‌باشد را به آنان بیاموزد.

ماده 49ـ کلیه تولیدکنندگان و فروشندگان تجهیزات و ماشین‌آلات داخل کشور و نیز واردکنندگان ماشین‌آلات خارجی بایستی اطلاعاتی را که به درک بهتر مفاهیم اتیکت های ایمنی کاربردی بر روی قسمت ها و اجزای خطرناک و مورد نیاز ماشین آلات کمک می‌نماید را همراه مدارک راهنما، برگه‌های اطلاع رسانی، برشورها و کتابچه‌های دستورالعمل کار با آنها به خریداران ارائه نمایند.

ماده 50 ـ با توجه به جنس خاص اتیکت ها، ارائه نسخه‌ای اضافی از اتیکت های ایمنی کاربردی بر روی محصول یا دستگاه به همراه سایر مدارک مربوطه توسط تولیدکنندگان داخلی الزامی می‌باشد.

ماده 51 ـ در مکان هایی که از علایم ایمنی، حفاظ‌ها و یا سایر ابزار حفاظتی مناسب بر روی ماشین آلات استفاده شده، الزامی به کاربرد اتیکت ها نمی‌باشد.

ماده 52 ـ با تغییر شرایط و از بین رفتن احتمال خطر یا شرایط خطرساز در کارگاه و یا پایان مراحل کار لازم است به منظور جلوگیری از گمراه شدن کارگران، علایم نصب شده، سریعاً بطور ایمن پوشانده‌ شده و یا جمع‌آوری گردند.

ماده 53 ـ کارفرما مکلف است تابلوی علایم و اتیکت های ایمنی را در زمانهای لازم تمیزکرده و به دقت از آنها نگهداری نماید تا محتوای آنها به آسانی قابل رؤیت باشد.

ماده 54 ـ کلیه کارگران موظف به حفظ و نگهداری از علایم ایمنی تهیه شده توسط کارفرما در حیطه وظایف و مسئولیت های خویش می‌باشند.

ماده 55 ـ کارفرما مکلف است تابلوی علایم و اتیکت های ایمنی را در مواقع لزوم، تعمیر و یا تعویض نماید.

ماده 56 ـ بازدید از تابلوها توسط مسئول مربوطه به منظور پایدار بودن، استحکام و ایمنی تابلو و سازه آن باید حداقل در مراحل زیر انجام گیرد:

الف ـ قبل از شروع به استفاده از آن

ب ـ پس از هرگونه تغییرات و ایجاد وقفه در استفاده از آن

ج ـ پس از وقوع باد شدید، طوفان، زلزله و عوامل مشابه که استحکام و پایداری تابلوها مورد تردید قرارگیرد.

ماده 57 ـ در خصوص دربهای خروج اضطراری، این درب ها بایستی با علامتهای خروج واضح و قابل‌ رؤیت مشخص شوند و فاقد هر گونه نشانه یا علامتی غیر از علامت خروج باشند. همچنین دربهای مجاور درب های اصلی خروج اضطراری که به سمت مسیرهای خروجی منتهی نمی‌شوند، بایستی مشخص شده و بر روی آنها از علایم نشان‌دهنده این امر استفاده شود.

ماده 58 ـ از تاریخ تصویب و اجرای این آیین‌نامه، طراحی، چاپ، انتشار، واردات و ساخت هرگونه تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی مربوط به کارگاه های مشمول قانون کار منوط به کسب مجوز از شورای عالی حفاظت فنی (مدیرکل بازرسی کار به عنوان دبیر شورای عالی حفاظت فنی) خواهد بود.

تبصره ـ نظافت، تعمیر و تعویض تابلوی علائم ایمنی محیط کار در صورتیکه مغایرتی با مشخصات مجوز نداشته‌باشد، نیازی به اخذ مجوز جدید ندارد.

ماده 59 ـ براساس ماده 95 قانون کار جمهوری اسلامی ایران کارفرمایان مکلف به رعایت مفاد این آیین‌نامه بوده و کارگران نیز برابر تبصره 2 ماده فوق‌الذکر موظف به رعایت مفاد تابلوی علایم و اتیکت های ایمنی می‌باشند.

ماده 60 ـ این آیین‌نامه مشتمل بر 60 ماده و 18تبصره و به استناد مواد 85 و 91 قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 31/5/1386 شورای عالی حفاظت فنی مورد تأیید و در تاریخ 15/11/1386 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.